Serat Wédhatama (“serat mangenani ajaran utama”) nggih niku sayunggaling rumpaka sastra Jawa Enggal kang saged digolongaken minangka moralistis-didaktis kang sekedik dipengaruhi Islam. Rumpaka punika secaos formal diserat dening KGPAA Mangkunegara IV. Sanajan mekaten wonten indikasi nyaniya serat punika mboten diserat dening setunggal tiyang (Pigeaud, Rangga Warsita et all, 1967:110). Serat punika dianggep minangka salah satunggaling puncak estetika sastra Jawa abad kaping 19 lan gadah karakter mistik kang kiat. Wangune nggih niku tembang, kang biasa dipigunakaken teng zaman punika.
Serat punika mangadeg ing atase 100 pupuh (bait, canto) tembang macapat, kang dibagi teng selebete gangsal tembang, nggih niku :
Pangkur (14 pupuh,1 – 14)
Sinom (18 pupuh, 15 -32)
Pucung (15 pupuh, 33 – 47)
Gambuh (35 pupuh, 48-82)
Kinanthi (18 pupuh, 83-100)
Isie ngrupiaken falsafah kagesangann, kados dene tenggang rasa, kepripun dadosjanma kang sampurna, nglampahaken agami secaos bijak, lan dados tiyang kang gadah watek ksatria.
TEMBANG PANGKUR
(Sembah Raga/Syariat)
1
Mingkar mingkuring angkara,
Akarana karanan mardi siwi,
Sinawung resmining kidung,
Sinuba sinukarta,
Mrih kretarta pakartining ngelmu luhung
Kang tumrap neng tanah Jawa,
Agama ageming aji.
Menahan diri dari nafsu angkara,
karena berkenan mendidik putra
disertai indahnya tembang,
dihias penuh variasi,
agar menjiwai tujuan ilmu luhur,
yang berlaku di tanah Jawa (nusantara)
agama sebagai landasan perbuatan.
2
Jinejer neng Wedatama
Mrih tan kemba kembenganing pambudi
Mangka nadyan tuwa pikun
Yen tan mikani rasa,
yekti sepi asepa lir sepah, samun,
Samangsane pasamuan
Gonyak ganyuk nglilingsemi.
Disajikan dalam serat Wedatama,
agar tidak miskin pengetahuan
walaupun tua pikun
jika tidak memahami rasa (sirullah)
niscaya sepi tanpa guna
bagai ampas, percuma,
pada tiap pertemuan
sering bertindak ceroboh, memalukan.
3
Nggugu karsaning priyangga,
Nora nganggo peparah lamun angling,
Lumuh ing ngaran balilu,
Uger guru aleman,
Nanging janma ingkang wus waspadeng semu
Sinamun ing samudana,
Sesadon ingadu manis
Mengikuti kemauan sendiri,
Bila berkata tanpa pertimbangan (asal bunyi),
Tak mau dianggap bodoh,
senang mendapat pujian
namun bagi yang sudah cermat akan ilmu
justru selalu merendah diri,
selalu berprasangka baik.
4
Si pengung nora nglegawa,
Sangsayarda deniro cacariwis,
Ngandhar-andhar angendhukur,
Kandhane nora kaprah,
saya elok alangka longkanganipun,
Si wasis waskitha ngalah,
Ngalingi marang si pingging.
Si Dungu tidak menyadari,
bualannya semakin menjadi-jadi,
mengelantur bicara yang tidak-tidak,
Bicaranya tidak masuk akal,
makin aneh tak ada jedanya.
Lain halnya Si Pandai cermat dan mengalah,
Menutupi aib si bodoh.
5
Mangkono ngelmu kang nyata,
Sanyatane mung weh reseping ati,
Bungah ingaran cubluk,
Sukeng tyas yen denina,
Nora kaya si punggung anggung gumrunggung
Ugungan sadina dina
Aja mangkono wong urip.
Demikianlah ilmu yang nyata,
sesungguhnya memberikan ketentraman hati,
Gembira dibilang bodoh,
Tetap gembira jika dihina
Tidak seperti si dungu yang selalu sombong,
Ingin dipuji setiap hari.
Janganlah begitu caranya orang hidup.
6
Urip sepisan rusak,
Nora mulur nalare ting saluwir,
Kadya guwa kang sirung,
0 komentar:
Posting Komentar